Periferik arter terimi kollara, bacaklara ve iç organlara giden atardamarları tanımlayan genel bir terimdir. Periferik arter bypass, bu atardamarlarda aterosklerozun (damar sertliği) neden olduğu plakların birikimi ile daraltılıp, bloke edildiği bir durum olan periferik arter hastalığı (PAH) için cerrahi bir tedavidir. Yaygın olarak bacak damarlarına yapılan periferik bypass ameliyatı bazı durumlarda karın içindeki ya da kola giden atardamarları da içerebilir.
Cerrahi prosedür, atardamarın tıkalı bölgesini bypass etmek için vücudunuzdan alınan bir damar (otojen safen ven) veya bir sentetik greft (yapay damar) kullanmayı içerir. Periferik bypass ameliyatları yaşam kalitesinin arttırılması ve uzuv kayıplarının önlenmesi yönünden önem taşır.
Hastanın kendi damarının (otojen greft) kullanıldığı ameliyatlar uzun dönemde en iyi sonuçlara sahiptir. En yaygın kullanılan damar bacaktan alınan toplardamar olan safen vendir. Yeterli uzunluğa ve uygunluğa sahip sağlıklı bir toplardamar bulunmadığında, sentetik greft (yapay damar) kullanılır. Sentetik greftler yüksek teknoloji ile üretilmiş vücuda uyumlu materyallerden yapılmıştır. (Dacron, PTFE)
Genel olarak, periferik bypass ameliyatı vakalarının yüzde 90-95’inde başarı gözlenir. Prosedürün kısa ve uzun vadeli başarısı, çoğunlukla iki faktöre bağlıdır:
- Bypass grefti için kullanılan malzeme (otojen safen ven ya da sentetik greft)
- Greftin bağlandığı atardamarın kalitesi.
Şu durumlarda periferik arter bypass ameliyatının gerekliliği söz konusudur;
- Şikayetler günlük işlere müdahale edecek duruma gelmişse,
- Enfeksiyon veya kangren oluşumu başlamışsa,
- Deri ülseri veya iyileşmeyen bacak yaraları oluşmuşsa,
- Ağrı kesicilere cevap vermeyen ve istirahat durumunda devam eden ağrı varlığında,
- Hasta stent ya da balon uygulaması için uygun değilse veya daha önce bu uygulamalar denenmiş ve başarısız olmuşsa,
bu tip hastalar için bypass ameliyatı en uygun tedavi seçeneğidir.
Ameliyat Prosedürü
Periferik arter baypas ameliyatı için bölgesel ya da genel anestezi uygulanır. Anestezi türünün belirlenmesinde bypass yapılacak damarlar ve hastanın genel tıbbi durumu rol oynar. Yapılacak ameliyat bypass işlemin yapılacağı damarlara göre adlandırılır. Örneğin aort damarı ve femoral arter arasında bypass yapılmışsa aorta-femoral bypass, femoral arter ve popliteal arter arasında yapılmışsa femoro-popliteal bypass gibi.
(Diğer isimler: Aorta-bifemoral bypass; aksillo-bifemoral bypass; İlio-bifemoral bypass; Femoral-femoral bypass)
Damardaki tıkanıklığın alt ve üst kısmından bypass yapılacak kısımlara kesi yapılarak damara ulaşılır. Sentetik greft ya da hastadan alınan damarın önce bir ucu tıkanıklığın üstünden sonra diğer ucu tıkanıklığın altından atardamara dikilerek kan akımı için yeni bir yol oluşturulmuş olur. Ardından damar açıklığı ve kanama kontrolleri yapılır ve cilt kapatılır.
Ameliyattan sonra bir süre kalp damar cerrahisi yoğun bakım ünitesinde gözlem altında olmanız gerekebilir. Odanıza alındıktan sonra 1-5 gün içinde taburcu edilirsiniz.
Riskler ve Komplikasyonlar
Bir ameliyatta risk oranınız yaşınız, cinsiyetiniz, genel sağlık durumunuza bağlıdır. Periferik bypass ameliyatlarında da tüm cerrahi prosedürlerde görülebilecek genel riskler olan anesteziye bağlı reaksiyonlar, solunum problemleri, inme, kan pıhtısı oluşumu, enfeksiyon, kalp krizi ve hatta ölüm gibi riskler değişen oranlarda gerçekleşme olasılığı bulunur. Tıbbi öykünüzde yer alan ek hastalıklarınız risk oranınızı etkiler. Tetkik sonuçlarınız ve tıbbi geçmişiniz incelendiğinde risk oranınız hakkında daha net tespitlerde bulunulabilir. Ameliyatta gerçekleşebilecek %1’lik bir risk durumu sizin başınıza geldiğinde %100 anlamı taşır. Bazı hastaların ameliyatı binde 1’lik bir risk oranında gerçekleştirilebilirken bazı hastalar için bu oran % 50-60’lara çıkabilmektedir.
Periferik bypass operasyonlarında ayrıca, yapılan bypassın çalışmaması, uyuşukluğa neden olabilecek sinir hasarı, ameliyat bölgesinde çevre dokularda hasar, yara yeri enfeksiyonu, aorta-femoral ya da aorta-iliak bypass gibi karın içi damarları içeren ameliyatlarda olası sinir hasarının neden olabileceği cinsel sorunlar gibi risk ve komplikasyonlarda söz konusu olabilir.
İlerlemiş Periferik Arter Hastalığı olan hastalarda ciddi kalp hastalığı görülme olasılığı yüksektir, bu nedenle bu tip hastalarda kalp problemleri için kapsamlı bir değerlendirme yapılmalı ve ameliyat öncesinde tıbbi tedavilerinin dikkatle gözden geçirilmesi gerekir.
Periferik Bypass Sonrası Yaşam
Periferik bypass ameliyatı sonrası erken dönemde özel bir diyet uygulanmaz. İlk hafta evde küçük yürüyüşler yapmanız istenir. Taburcu olduktan 1 hafta sonra kontrole çağrılırsınız. Egzersiz düzeyinizi kademeli şekilde arttırmanız gerekir. İlerleyen dönemlerde yaşam tarzınızda, yağ ve kolestrol tüketimini azaltmak için beslenmenizi düzenleme ve günlük egzersiz yapma gibi değişiklikler yapmanız önerilir.
Şu durumları doktorunuza bildirmelisiniz;
- Ani gelişen nefes darlığı,
- Yara yerinde aktif kanama ya da yara çevresinde ısı artışı ve kızarıklık,
- Bacakta ya da yara çevresinde hissizleşme veya soğukluk,
- Bacakta artan şişme
İlerlemiş periferik arter hastalığı bulunan birçok hasta için periferik bypass ameliyatı en etkin tedavi yöntemidir. Başarılı bir bypass ameliyatı yaşam kalitesini arttırır ve uzuv kayıplarını önlemeye yardımcı olur. Ameliyat sonrası sigaradan uzak durulması, verilen ilaçların düzenli kullanılması kritik öneme sahiptir.